Şiranlı Mustafa Efendi (Şeyh-i Şeyrani)

Şeyh-i Şeyrani Hacı Mustafa Rûmî Efendi (1839 – 1906)

Gümüşhane’nin Yetiştirdiği Büyük Mutasavvıf ve Âlim

Hacı Mustafa Efendi, halk arasında bilinen ismiyle Şeyh-i Şeyrani, 1839 yılında Gümüşhane’nin Şiran ilçesine bağlı Sarıcalar (Sarıca) köyünde dünyaya geldi. Doğumu sırasında annesinin yaylaya çıkarken bir dere kenarında doğum yaptığı, o sırada derenin nurla dolduğu rivayet edilmiştir. Bu olay halk arasında onun doğuştan manevî bir kişiliğe sahip olduğunun işareti olarak kabul edilmiş, doğduğu yer taşlarla çevrilerek günümüze kadar korunmuştur.

Babası Sarıca köyünden Ömer Efendi, annesi ise Babacan köyünden Nasuh oğullarından Havva Hatun’dur.

Eğitim Hayatı

İlk tahsilini Şiran’da alan Şeyh Mustafa Efendi, çocukluğunda zeki, ahlâklı ve olgun tavırlarıyla dikkat çekti. Medrese eğitimi için amcasının oğlu Ahmet Efendi ile birlikte Trabzon’a gitti. Trabzon’daki eğitimini tamamladıktan sonra Tokat’a geçerek burada dört yıl süren bir tahsil döneminden geçti. Derslerinde gösterdiği üstün başarı, hocaları ve arkadaşları tarafından takdir edildi. Tokat’tan sonra Uşak’a gönderildi ve burada iki yıl daha tahsil gördü. “Heybenin bir gözünü doldurduk, öbür gözü boş kaldı” sözüyle, zâhirî ilimlerin yanında bâtınî ilimlere yani tasavvufa olan ilgisini dile getirdi.

Tasavvuf Yolculuğu ve Mekke Yılları

Uşak’taki hocasının tavsiyesiyle Mekke-i Mükerreme’de bulunan Dağıstanlı büyük mutasavvıf Şeyh Yahya Efendi’ye intisap etmek üzere Hicaz’a yolculuğa çıktı. Zorlu geçen yolculuğun ardından Mekke’ye ulaşan Şeyh Mustafa Efendi, ilk günlerinde konaklayacak yer bulamayıp Mualla Kabristanı’nda iki mezar arasında uyumak zorunda kaldı. Burada rüyasında gördüğü bir kişi tarafından uyandırılarak Şeyh Yahya Efendi’nin tekkesine götürüldü. Aylarca sabırla mürşidin teveccühünü bekledi. Nihayet Şeyh Yahya Efendi’nin ifadesiyle “kuru kalabalık dağılınca” Hacı Mustafa Efendi ve iki yol arkadaşı (Yemenli Mustafa ve Pakistanlı Mustafa) irşada hazır müritler olarak himayeye alındılar.

Yedi yıl boyunca Mekke’de seyr-i sülûk ve riyazetle terbiye edilen bu üç Mustafa, tasavvuf yolunun en yüksek derecelerine ulaşmışlardı. Şeyh Yahya Efendi, bu üç müridini görev yerlerine tayin etmekte zorlanınca, onları Medine’ye gönderip Ravza-i Mutahhara üzerine boş kâğıtlar koymalarını söyledi. Bu kâğıtlardan birinde “Anadolu, Çorum” diğerinde “Hindistan”, üçüncüsünde ise “Medine” yazılıydı. Böylece Şeyh Mustafa Efendi Anadolu’ya, Pakistanlı Mustafa Hindistan’a, Yemenli Mustafa ise Medine’de kalmak üzere yönlendirilmiş oldu.

İstanbul, Saray ve Irşad Hayatı

Mekke’den Cidde’ye geçen Şeyh-i Şeyrani, İstanbul’a giden bir vapura biletsiz olarak bindi. Vapur kalkmadan önce fark edilip indirildi. Ancak gemi kalkmak bilmedi. Her türlü teknik kontrol yapıldığı halde sorun bulunamayınca vapurdan indirilen derviş akla geldi. Tekrar vapura alınmasıyla gemi hareket etti. Bu olay “Gemiyi durduran kara şeyh” lakabının doğmasına vesile oldu.

İstanbul’a vardığında bu keramet Sultan II. Abdülhamid’e kadar ulaştı. Padişahın huzuruna kabul edilen Şeyh Mustafa Efendi, burada yapılan ilmi münazaralarda sigaranın haramlığı dâhil olmak üzere 26 meselede görüş bildirmiş, tüm görüşleri büyük saygı görmüştür. Padişahın sarayda kalma teklifini nazikçe reddetmiş, kendisine verilen altınları hazineye iade etmiştir.

Çorum’da Dergâh, İrşad ve Tasavvuf Hizmeti

İstanbul’dan Çorum’a gelen Efendi, burada zengin bir zat tarafından misafir edilmiş, ardından bir tekke kurarak Anadolu’da geniş çaplı bir irşat faaliyetine girişmiştir. Nakşibendi tarikatının Halidiye kolunu temsil eden Efendi, ilim ve hikmetle dolu sohbetleri, ihlâsı ve yaşayışıyla kısa sürede büyük bir halk teveccühü kazanmıştır.

Şeyh-i Şeyrani, sadece sohbetle değil, üretimle de ilgilenmiş; tekkedeki ekmeklerin daha helal olması için özel bir yel değirmeni yaptırmıştır. 312 kadar halife yetiştirdiği ve bu halifeleri Anadolu’nun dört bir yanına göndererek geniş çaplı bir irşat halkası oluşturduğu bilinmektedir.

Bu halifeler arasında şunlar sayılabilir:

• Tokatlı Mustafa Hâki Efendi
• Niksarlı Hacı Ahmet Efendi
• Alucralı Müderris Hacı Hasan ve Hacı Osman Efendi
• Başçiftlikli İnceimamzâde Hasan Efendi
• Hacı Muharrem Hilmi Harputî Efendi
• Haçkalı Hoca Baba (Mustafa Celaleddin Tarhan)
• Acem Veliahdı Takyüddin Efendi
• Darendeli Mahmut Efendi

Edebi Kişiliği ve Eserleri

Şeyh Mustafa Efendi’nin “Dilistan”, “Bedestan” ve “Gülistan” adlarında üç eseri olduğu söylenmektedir. Bazı şiirleri ve veciz sözleri dilden dile aktarılsa da, günümüze ulaşan basılı eseri bulunmamaktadır. Dönemindeki birçok ilmî mecliste adından söz edilen bir şahsiyet olduğu gibi, çeşitli tarikat silsilelerinde de ismine “Çorumî Mustafa Rûmî Şeyrani” olarak rastlanmaktadır.

Son Haccı ve Vefatı

1906 yılında son kez hacca gitmeye niyetlenen Hacı Mustafa Efendi, amcasının oğlu Ahmet Efendi ve kalabalık bir ihvan topluluğuyla birlikte yola çıktı. Kendisine İstanbul’da Padişah tarafından verilen hac yardımını almayarak, sadelik ve teslimiyet içinde yola devam etti. Bu son yolculuğun manevî anlamını önceden sezmiş, dönüşü olmayacağını hissetmiştir.

Medine-i Münevvere’de Hz. Peygamber’in huzuruna giderek mücavir olmuş, burada vefat etmiştir. Cenazesi, Cennetü’l-Baki Kabristanı’na, Hz. Osman (r.a.)’ın ayak ucuna defnedilmiştir. Vasiyeti üzerine, yerine bastonunu bıraktığı amcası Ahmet Efendi geri dönerek Anadolu’daki irşat faaliyetlerine devam etmiştir.

Mirası

Şeyh-i Şeyrani Hacı Mustafa Efendi, ilmiyle, tasavvufi derinliğiyle, sabır ve teslimiyetiyle Anadolu halkının gönlünde taht kurmuştur. Yetiştirdiği yüzlerce halife, günümüzde hâlen birçok dergâhta onun tasavvuf anlayışını sürdürmektedir. Hayatı; tevazu, hikmet ve hizmetle yoğrulmuş bir ömürdür.

Daha fazla bilgi için aşağıdaki videoyu izleyebilirsiniz:​